دانته، پترارکا و بوکاچو بانی تحولات عظیم در زبان ایتالیایی

زبان ایتالیایی یکی دیگر از از اعضای خانواده بزرگ زبان های هندو-اروپایی است و در میان این اعضا به زیر شاخه زبان های رومانس تعلق دارد. ریشه کلیه زبان های رومانس مانند اسپانیایی، پرتغالی و فرانسوی زبان لاتین است که در امپراطوری روم باستان رواج داشته است. امپراطوری روم بیش از پانصد سال بر مناطق وسیعی از اروپا حاکم بوده و به همین دلیل، زبان لاتین و بخصوص لاتین عامیانه که بر زبان بازرگانان و سربازان رومی جاری بوده است، بر زبان های صحبت شده در مناطق تحت سلطه تاثیرات عمیقی گذاشته است.

یکی از خصوصیات زبان ایتالیایی قدیم تنوع بسیار لهجه های آن در مناطق مختلف شبه جزیره ایتالیا و اطراف آن بوده است. برای مثال در مناطق شمال و شمال غربی، لهجه گُل-ایتالیایی (گل نام باستانی سرزمین فرانسه است.) که تشابهاتی با زبان فرانسوی دارد رواج داشته است. از لهجه های دیگر ایتالیای آن دوران می توان به ونیزی، توسکانی، سیسیلی و بسیاری دیگر از آن ها اشاره نمود. تنوع لهجه های ایتالیایی باعث شده بود تا ایجاد یک زبان خالص که بیانگر تمامیت زبان ملت ایتالیا و یکپارچگی فرهنگی آن در سراسر شبه جزیره باشد، به تاخیر بیافتد. در واقع می توان گفت آثار مکتوبی که تا قبل از قرن دهم میلادی نوشته شده اند، بیشتر به زبان لاتین بوده و از اولین دست نوشته های موجود به زبان ایتالیایی در قرن 10 میلادی تا سه قرن بعد از آن هر نوشته به لهجه خاص خود نوشته شده است و نویسندگان اهمیتی به خوانا بودن مطلب برای دیگر افراد ایتالیایی نمی دادند. به علاوه با توجه به اهمیت زبان لاتین برای دستگاه کلیسا و تسلط آن بر نظام ایتالیا، بیشتر متون مهم به زبان لاتین نوشته می شده است.

قرن 14 میلادی آغاز شکوفایی زبان ایتالیایی است و در میان لهجه های موجود لهجه توسکانی بیشتر از سایر لهجه ها مورد توجه قرار گرفت. ایالت توسکانی در مرکز جغرافیایی ایتالیا قرار داشت و مرکز آن فلورانس، از نظر تجاری دارای اهمیت بوده بازرگانان بسیاری از سراسر ایتالیا برای انجام معاملات به فلورانس در رفت و آمد بودند. لهجه توسکانی در ساختار و آوا بیشتر از بقیه لهجه ها به زبان لاتین نزدیک بود و می توانست به خوبی تمدن و فرهنگ روم باستان را منتقل نماید.

در همین دوران بود که سه ادیب و داستانسرای مشهور در توسکانی ظهور کردند و با آثار پرطرفدارشان موجب اعتلای لهجه فلورانسی به عنوان لهجه برتر ایتالیایی شدند و می توان گفت این سه تن از پایه های تحول فرهنگی ایتالیا از قرون وسطی به رنسانس هستند: دانته آلگیری، فرانچسکو پترارکا و بوکاچیو. در این میان دانته با استفاده از لهجه توسکانی و یاری گرفتن از لهجه سیسیلی کتابی به نام کمدی الهی نوشت و ثابت کرد که بدون استفاده از زبان لاتین هم می توان آثار ادبی بزرگ خلق نمود. کتاب کمدی الهی مشهورترین اثر ادبی تاریخ زبان ایتالیایی است. پترارکا که ادیب و فیلسوفی بزرگ بود، با اهمیت بسیار به تاریخ و تمدن باستانی روم، بسیاری از آثار مهم نوشته شده به زبان لاتین را به لهجه توسکانی ترجمه نمود و خود خالق اثری به نام منظومه عشقی است که اهمیت آن تا به امروز حفظ گردیده است. بوکاچیو نیز در اثر مشهورش به نام دکامرون شامل یکصد قصه، که لحنی هزار و یک شب وار و طنزآمیز دارد، توانست بابی تازه را در داستانسرایی در ادبیات ایتالیا باز نماید. در ایام رنسانس آثار بیشتری از جمله نوشتارهای افلاطون و ارسطو از زبان های لاتین و یونانی به ایتالیایی ترجمه گردید. در ادامه و در قرن های 15 و 16 میلادی نوشته های متنوعی در زمینه های غیر ادبی مانندِ ت، فلسفه، علوم دقیقه و پزشکی به قلم دانشمندانی نظیر ماکیاولی و داوینچی و گالیله به رشته تحریر درآمد.

در قرن های 15 و 16 میلادی نهضتی به نام «پرسش از زبان» (Questione Della Lingua) میان زبانشناسان و ادبای ایتالیا آغاز گردید. آن ها تلاش کردند تا زبان ایتالیایی را از تشتت رهایی بخشند و لهجه توسکانی قرن 13 و 14 را به عنوان زبان ایتالیایی کلاسیک و استاندارد در دستور زبان و فرهنگ لغت معرفی نمایند و از ورود واژگان بیگانه به این زبان جلوگیری نمایند. نخستین آکادمی زبان و فرهنگ ایتالیایی به نام آکادمی دلاکروز در سال 1583 تاسیس شد و نخستین فرهنگ لغتی که در سال 1612 در این آکادمی به چاپ رسید، شمال لغاتی از کتاب کمدی الهی اثر دانته، دکامرون اثر بوکاچیو و کانزیونرنه اثر پترارکا بوده است. اعضای آکادمی با گذشت زمان دریافتند که کلاسیک گرایی شدید در انتخاب لغات ممکن است ایتالیایی را به زبانی مرده تبدیل کند لذا لازم است تا تغییرات طبیعی یک زبان زنده را بپذیرند و میان زبان کلاسیک و خالص و زبان رایج زمانه مصالحه برقرار نمایند.

با وجود تمام این کوشش ها، لهجه استاندارد توسکانی تا قبل از دوران اتحاد ایتالیا در سال 1861 به عنوان زبان رسمی در سراسر شبه جزیره مطرح نشده بود. از آن پس بود که علیرغم دو جنگ جهانی، این زبان به دلیل یکپارچگی ی، اقتصادی و آموزش اجباری این لهجه در مدارس، در کلیه مناطق ایتالیا مورد استفاده قرار گرفته است. در زبان ایتالیایی امروزی کیفیت لاتین وار لهجه فلورانسی حفظ شده اما فرهنگ لغت آن بنا بر مقتضیات زمان و زندگی در ایتالیا تغییر پیدا کرده است. آواهای زبان ایتالیایی بسیار ساده تر از زبان لاتین است و املای لغات با کلمات بی صدای کمتری نوشته می شود. به همین دلیل فراگیری زبان ایتالیایی برای کسی که به یکی از زبان های رومانس یا لاتین آشنایی داشته باشد، چندان دشوار نیست و سالانه بسیاری از افراد در سراسر دنیا شروع به یادگیری زبان ایتالیایی می نمایند تا از فرهنگ، هنر و ادبیات غنی ایتالیایی به زبان اصلی لذت ببرند.